การใช้และปัญหาจากยาใกล้ตัว : ทำความรู้จักกับยาเม็ดคุมกำเนิด

ทำความรู้จักกับยาเม็ดคุมกำเนิด 

ยาเม็ดคุมกำเนิดประกอบด้วยฮอร์โมน 2 ชนิด คือ เอสโตรเจน และโปรเจสเตอโรน ออกฤทธิ์ร่วมกันในการคุมกำเนิด โดยผ่าน 3 กลไก คือ ควบคุมระดับฮอร์โมนของร่างกายเพื่อไม่ให้เกิดการตกไข่ เพิ่มความเหนียวข้นให้กับของเหลวบริเวณปากมดลูกเพื่อให้อสุจิเข้าไปปฏิสนธิได้ลำบาก และทำให้ผนังมดลูกบางเพื่อไม่ให้ไข่ที่ปฏิสนธิแล้วสามารถฝังตัวได้

คำเตือนของการใช้ยาคุมกำเนิด

ยาเม็ดคุมกำเนิดแบบฮอร์โมนรวม

• อาจมีผลข้างเคียงหลังใช้ยา อย่างอาการปวดหัว คลื่นไส้ ปวดบริเวณหน้าอก น้ำหนักตัวเปลี่ยนแปลง มีเลือดไหลก่อนถึงรอบประจำเดือน หากอาการเหล่านี้ยังคงมีอยู่อย่างต่อเนื่องภายใน 2-3 เดือน ควรเปลี่ยนยา หรือเปลี่ยนไปใช้วิธีคุมกำเนิดแบบอื่น
• ในบางราย อาจทำให้ความดันโลหิตสูงขึ้นได้
• ผู้หญิงอายุ 35 ปีขึ้นไปที่สูบบุหรี่ และผู้ที่กำลังรับยาหรือการรักษาอื่นอยู่ ไม่ควรใช้ยานี้
• การรับประทานยาเม็ดคุมกำเนิดอย่างถูกวิธีจะสามารถป้องกันการตั้งครรภ์ได้ แต่ไม่สามารถป้องกันโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ได้

ยาเม็ดคุมกำเนิดแบบฮอร์โมนตัวเดียว

• อาจมีผลข้างเคียงจากการใช้ยา อย่างผิวเป็นฝ้า กระ ซึ่งอาการจะหายไปภายใน 2-3 เดือน
• อาจมีผลกระทบต่อประจำเดือน เช่น ประจำเดือนอาจมาผิดปกติ มาน้อยลง หรือมาบ่อยขึ้น
• ในบางรายอาจมีเลือดไหลก่อนถึงรอบประจำเดือน
• ไม่ควรใช้ยานี้หากกำลังป่วย คลื่นไส้อาเจียน หรือท้องร่วงอย่างรุนแรง
• หากกำลังเข้ารับการรักษาหรือรับยาอื่นอยู่ ควรปรึกษาแพทย์ก่อนใช้ยาคุมกำเนิด
• การรับประทานยาเม็ดคุมกำเนิดอย่างถูกวิธีจะสามารถป้องกันการตั้งครรภ์ได้ แต่ไม่สามารถป้องกันโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ได้

ทั้งนี้ เพื่อประสิทธิภาพสูงสุดในการป้องกันการตั้งครรภ์ ต้องรับประทานยาเม็ดคุมกำเนิดอย่างถูกต้องอยู่เสมอ ทั้งในปริมาณและตามเวลาที่กำหนด หากลืมรับประทานยา ให้ทำตามขั้นตอนที่เภสัชกรแนะนำหรือที่พบบนฉลากการใช้ยา

ปริมาณการใช้ยาคุมกำเนิด

• ปริมาณ 1 แผง 21 เม็ด รับประทานวันละ 1 เม็ด
• ปริมาณ 1 แผง 28 เม็ด รับประทานวันละ 1 เม็ด

การใช้ยาคุมกำเนิด

สำหรับยาเม็ดคุมกำเนิดแบบ 1 แผง 21 เม็ด ให้รับประทานวันละ 1 เม็ด โดยเริ่มจากเม็ดแรกตามวันในสัปดาห์ที่มีสัญลักษณ์อยู่บนแผง จากนั้นรับประทานเม็ดต่อไปตามลำดับติดต่อกันทุกวัน เมื่อยาหมดแผง หยุดรับประทานยา 7 วัน (ซึ่งเป็นวันที่ประจำเดือนมา) เมื่อเข้าสู่วันที่ 8 ไม่ว่าประจำเดือนจะหมดแล้วหรือไม่ ให้เริ่มรับประทานยาแผงใหม่ต่อไปได้ทันที โดยต้องรับประทานยาทุกวันในเวลาเดียวกันเสมอ หากลืมรับประทานยาตามเวลาเดิมภายใน 24 ชั่วโมง ให้รับประทานยาเม็ดที่ลืมทันทีที่รู้ตัว แม้จะใกล้กับช่วงเวลาของยาเม็ดต่อไปก็ตาม และรับประทานยาเม็ดต่อไปตามเวลาปกติ แต่หากลืมรับประทานยานานเกินกว่า 48 ชั่วโมง ให้ข้ามไปรับประทานยาตามวันปัจจุบัน แล้วใช้วิธีคุมกำเนิดอื่นช่วยในการป้องกันหากมีเพศสัมพันธ์ในช่วงเวลา 7 วันหลังกลับมารับประทานยา

ส่วนยาเม็ดคุมกำเนิดแบบ 1 แผง 28 เม็ด ให้รับประทานวันละ 1 เม็ด ติดต่อกันทุกวัน เมื่อยาหมดแผง สามารถเริ่มรับประทานยาแผงใหม่ได้ทันที โดยต้องรับประทานยาทุกวันในเวลาเดียวกันเสมอ หากลืมรับประทานยาภายใน 3 หรือ 12 ชั่วโมง (ขึ้นอยู่กับชนิดของยา) ให้รับประทานยาเม็ดที่ลืมทันทีที่รู้ตัว แม้จะใกล้กับช่วงเวลาของยาเม็ดต่อไปก็ตาม ในกรณีที่ลืมรับประทานยาหลายเม็ด ให้รับประทานเพียงเม็ดเดียว และรับประทานยาเม็ดต่อไปตามเวลาปกติ และหลีกเลี่ยงการมีเพศสัมพันธ์ในช่วงเวลา 2 วันถัดมา หรือใช้วิธีอื่นช่วยในการคุมกำเนิดด้วย เพราะยาเม็ดคุมกำเนิดแบบฮอร์โมนตัวเดียวจะใช้ระยะเวลา 2 วันในการสร้างเมือกที่หนาป้องกันไม่ให้สเปิร์มไปผสมกับไข่ได้

ผู้ที่ต้องการคุมกำเนิดด้วยการรับประทานยาเม็ดคุมกำเนิด ควรเริ่มรับประทานยาเม็ดแรกในเวลาที่สะดวกและเหมาะสม เพราะจะต้องรับประทานยาในเวลาเดิมทุกวัน

หากมีข้อสงสัย ควรศึกษาข้อมูลบนฉลาก รวมทั้งปรึกษาแพทย์และเภสัชกรผู้เชี่ยวชาญก่อนเริ่มใช้ยา

ผลข้างเคียงจากการใช้ยาคุมกำเนิด

ยาเม็ดคุมกำเนิดแบบฮอร์โมนรวม อาจทำให้เกิดผลข้างเคียงหลังการใช้ยา ดังนี้

• มีเลือดไหลก่อนรอบประจำเดือน
• เกิดอาการปวดหัว คลื่นไส้วิงเวียน ปวดหน้าอก อารมณ์แปรปรวน
• ทำให้ความดันโลหิตเพิ่มสูงขึ้นได้
• เพิ่มความเสี่ยงปัญหาสุขภาพบางอย่าง เช่น การเกิดลิ่มเลือดอุดตัน มะเร็งเต้านม

ยาเม็ดคุมกำเนิดแบบฮอร์โมนตัวเดียว อาจทำให้เกิดผลข้างเคียงหลังการใช้ยา ดังนี้

• มีเลือดไหลก่อนรอบประจำเดือน ประจำเดือนมาไม่ปกติ
• อารมณ์แปรปรวน
• เกิดปัญหาสิวอุดตัน
• น้ำหนักตัวเพิ่มขึ้น
• ปวดหัว ปวดหัวไมเกรน
• ปวดหน้าอก หน้าอกขยายใหญ่ขึ้น
• ปวดท้อง คลื่นไส้อาเจียน
• มีแรงขับทางเพศที่เพิ่มขึ้นหรือลดลง
• เกิดถุงน้ำ (ซีสต์) ที่รังไข่    

ยาเม็ดคุมกำเนิดที่มีจำหน่ายในประเทศไทย

ปัญหาที่พบได้จากการใช้ยา

• ลืมรับประทานยา

การจัดการกับการลืมทานยาเม็ดคุมกำเนิดนั้น จะขึ้นกับชนิด และจำนวนเม็ดที่ลืม ร่วมกับช่วงเวลาที่ลืมว่าเป็นช่วงเริ่มแผง หรือช่วงใกล้หมดแผง โดยสามารถแบ่งเป็นกรณีต่างๆ ดังนี้

• กรณีลืมทานเม็ดยาที่ไม่มีฮอร์โมน: ให้ทิ้งเม็ดนั้นไปและทานเม็ดอื่นตามปกติ
• กรณีลืมทานเม็ดยาที่มีฮอร์โมน 1 เม็ด: ให้ทานเม็ดที่ลืมทันทีที่นึกได้ และทานเม็ดต่อไปตามเวลาปกติ (หมายความว่าในวันนั้นจะกินยารวมเป็น 2 เม็ด) โดยไม่ต้องคุมกำเนิดด้วยวิธีอื่นร่วมด้วย
• กรณีลืมทานเม็ดยาที่มีฮอร์โมน 2 เม็ดขึ้นไป: ให้ทานเม็ดสุดท้ายที่ลืมทันทีที่นึกได้ และทานเม็ดต่อไปตามเวลาปกติ (หมายความว่าในวันนั้นจะกินยารวมเป็น 2 เม็ด) ส่วนเม็ดก่อนหน้านั้นที่ลืมทานให้ทิ้งไป และให้ใช้วิธีคุมกำเนิดอื่นร่วมด้วยจนกว่าจะกินยาฮอร์โมนครบ 7 วัน นอกจากนี้ให้พิจารณาว่า
  • ถ้าเม็ดที่ลืมเป็น 7 เม็ดแรกของแผง หากมีเพศสัมพันธ์โดยไม่ได้ป้องกัน ควรใช้ยาคุมกำเนิดฉุกเฉิน
  • ถ้าเม็ดที่ลืมเป็น 7 เม็ดสุดท้ายของแผง เมื่อทานแผงนั้นหมดให้เริ่มแผงใหม่เป็นเม็ดฮอร์โมนทันที โดยไม่ต้องเว้น 7 เม็ด (หรือกรณี 28 เม็ด ให้ทิ้งเม็ดที่ไม่มีฮอร์โมนไปเลย)

• หากท้องเสีย หรืออาเจียน

ถ้าอาเจียนภายใน 2 – 3 ชั่วโมงหลังทานยา นั่นหมายถึงยายังไม่ได้ดูดซึม ให้ทานใหม่อีก 1 เม็ดทันทีที่สามารถทานได้ ถ้าทานได้ภายในวันเดียวกันเลยก็ไม่เป็นไร แต่ถ้าข้ามวันไป หรือทานแล้วยังอาเจียนอยู่ จะให้ผลเหมือนลืมทานยา (ดูหัวข้อ ลืมรับประทานยา

• ทานยาแล้วยังมีอาการคลื่นไส้อาเจียน ปวดหัว เจ็บหน้าอก แม้จะใช้ยาไป 3 แผงแล้ว

ปรึกษาแพทย์ หรือเภสัชกรเพื่อเปลี่ยนยาเม็ดคุมกำเนิดให้เป็นยี่ห้อมีปริมาณของฮอร์โมนต่ำลง เพื่อลดอาการข้างเคียงดังกล่าว

• ยาตัวใดที่มี่ผลต่อการออกฤทธิ์ของยาเม็ดคุมกำเนิด

ยาปฏิชีวนะ (Antibiotics) มีผลลดประสิทธิภาพของยาเม็ดคุมกำเนิด อาจทำให้เกิดเลือกออกกะปริดกะปรอย และเสี่ยงต่อการตั้งครรภ์ได้ ดังนั้นหากผู้ที่ทานยาเม็ดคุมกำเนิดอยู่ แล้วต้องทานปฏิชีวนะ ให้ใช้วิธีคุมกำเนิดอื่น เช่น ใช้ถุงยางอนามัย ร่วมด้วย

สิ่งใดก็ตามล้วนมีพิษ แม้กระทั่งน้ำบริสุทธิ์ มันขึ้นอยู่กับว่าเรากินมากกินน้อย